u fokusu

Reč stigma je grčka imenica i dolazi od korena čije je značenje “naglasiti, istaknuti, označiti”. Negativnije značenje javlja se u latinskom, gde je reč preuzeta metaforički i predstavlja oznaku srama i degradacije. Savremeno shvatanje stigme govori o narušenom identitetu, koji odražava društvene stavove prema mentalnoj bolesti.
U pitanju je stigmatizacija osoba sa problemima iz spektra mentalnog zdravlja, sa negativnom konotacijom. Naime, i pojedinac i društvena zajednica imaju negativne stavove prema mentalnoj bolesti, smatrajući je diskreditujućom i društveno sramotnom. Prema podacima Svetske zdravstvene organizacije, svaka četvrta osoba na svetu ima tegobe iz spektra mentalnog zdravlja tokom svog života, a samo 20-35% osoba sa duševnim oboljenjem traži stručnu pomoć. Stigmatizacija može biti jedan od razloga da se osobe sa problemima iz spektra mentalnog zdravlja retko svojevoljno javljaju psihijatru ili psihologu, ne traže stručnu pomoć na vreme ili se obrate kada bolest odmakne u pozne stadijume razvoja, da ne bi bile obeležene, evidentirane, “žigosane”. Ovakav stav je posledica tradicije, stereotipa i predrasuda, kako u razvijenim, tako i u nerazvijenim zemljama. Predrasude su brojne i proizilaze iz neznanja i nerazumevanja mentalne bolesti, koju povezuju sa iracionalnim strahovima od gubitka kontrole, slabostima i opasnostima (npr. agresivnost).
Stigmatizacija obuhvata kako mentalnu bolest, tako i pacijenta, porodicu, okolinu, lekara (psihijatra), institucije lečenja i širu društvenu zajednicu, te se obolela osoba smatra manje vrednom i da je treba izbegavati. Ovi negativni stereotipi o mentalnoj bolesti dovode do samostigmatizacije, sa osećanjem niskog samopoštovanja, sa prisutnim strahom da će biti odbačena, povlačenjem i izolacijom, što umanjuje šanse za oporavak. Stigma narušava ljudska prava obolelih na poštovanje, ravnopravnost i lečenje i predstavlja društveni, medicinski i etički problem. Uprkos napretku u lečenju osoba sa mentalnim poremećajima i boljim rezultatima lečenja u zajednici, stigma negativno utiče na traženje pomoći, prihvatanje lečenja, uspešan ishod lečenja, kvalitet života i integraciju obolelih u zajednicu. Deklaracija o ljudskim pravima, posebno Havajska i Madridska deklaracija Svetske psihijatrijske organizacije, daju etičke smernice za rad u psihijatriji. Borba protiv stigme i destigmatizacija osoba sa problemima iz spektra mentalnog zdravlja obuhvata iste, već pomenute segmente začaranog kruga od pojedinca do društva u celini.
Obzirom da se na stigmu danas gleda kao na prepreku u lečenju, potrebno je planirati i organizovati antistigmatske programe. Delovati edukativno, iskustveno, sa tačnim informacijama koje će promeniti stereotipe i predrasude. Uključuje pojedinca, društvo, profesionalce koji učestvuju u lečenju pacijenta, samog pacijenta, osobe sa iskustvom. Moralna obaveza lekara je rad na programima borbe protiv stigme i pomaganje ljudima koji se stide svoje bolesti, odnosno promovisanje pozitivnih stavova prema mentalnim poremećajima. Potrebni su kontakti, predavanja, knjige, video zapisi i druga audiovizuelna sredstva. Mediji su primarni izvor informacija o duševnom zdravlju i duševnim bolestima, te treba koristiti radio, tv programe, filmove, ali bez senzacionalističkih naslova i generalizacije pojma duševne smetnje. Vrlo je važno psihičku bolest prikazati realistično i optimistično.
Ni jedna bolest, pa ni poremećaji iz spektra mentalnog zdravlja nisu sramota i obaveza svih nas je rad na tome da stavovi prema osobama sa mentalnim poteškoćama budu što pozitivniji.
Psihički poremećaj sam po sebi ne određuje karakter čoveka, ne čini ga manje čovečnim, ne umanjuje njegovu dobrotu, odanost, poverljivost, prijateljstvo. Psihička bolest je bolest kao i svaka druga bolest, a svima nam je potrebno da se osećamo društveno prihvaćeno i korisno.